آیه 7 سوره اعراف

فَلَنَقُصَّنَّ عَلَيْهِمْ بِعِلْمٍ وَ ما كُنَّا غائِبِينَ «7»

«1» نهج البلاغه، خطبه 83 (معروف به غرّاء)

جلد 4 صفحه 14

فَلَنَقُصَّنَّ عَلَيْهِمْ بِعِلْمٍ‌: پس هر آينه البته البته بخوانيم بر رسل و امم ايشان اقوال و افعال ايشان را به علم ازلى خود. يا در حينى كه رسل گويند: لا علم لنا انك انت علام الغيوب، ما بخوانيم بر ايشان آنچه ميان آنها و امم واقع شده در حالتى كه عالميم به ظواهر و بواطن ايشان. يا به سبب آنكه بدانند ما مطلع بوديم بر احوال ايشان. وَ ما كُنَّا غائِبِينَ‌: و نبوديم ما غائب و پنهان و دور و بى خبر از احوال و اقوالشان؛ تا بر ما مخفى شده باشد چيزى؛ بلكه علم ازلى احاطه دارد به جزئيات و كليات و ظواهر و بواطن ايشان. از حضرت رسالت صلّى اللّه عليه و آله و سلّم مروى است كه فرمود: انّ اللّه يسئل كلّ احد بكلامه ليس بينه و بينه ترجمان: بدرستى كه حق تعالى هر كس را به زبان و لغت او سؤال فرمايد، بدون مترجمى در ميان ايشان.

تبصره: آيه شريفه دال است بر آنكه ذات احديت عالم است به كليات و جزئيات اشياء، و هيچ چيز بر علم ازلى او پوشيده نيست. و بطلان قائلين به آنكه خدا عالم به كليات است و جزئيات در تحت كليات مندرجند؛ و اين لازم آيد غائب بودن جزئيات از علم ازلى، كه منافى آيه شريفه و مناقض عقل باشد.

حضرت امير المؤمنين عليه السّلام در ذيل خطبه‌اى فرمايد: عالم السّرّ من ضمائر المضمرين و نجوى المتخافتين و خواطر رجم الظّنون و عقد عزيمات اليقين و مسارق ايماض الجفون و ما ضمنته اكنان القلوب و غيابات الغيوب و ما اصغت لاستراقه مصايخ الاسماع و مصائف الذّرّ و مشاتى الهوامّ و رجع الحنين من المولهات و همس الاقدام (الخطبه). «1» خداى تعالى عالم است بر پنهانى‌هائى كه در دل مضمرين است؛ و از سرّ راز گويان در نهان؛ و از خاطرى كه ظن و گمان در آن واقع شود؛ و آنچه منعقد مى‌شود در نفس از عزيمتها و نيّتهاى يقين؛ و از مواضع دزديده نظر كردن پلكهاى چشم مردمان؛ و آنچه محتوى دارد قلوب از اسرار؛ و تاريكيهاى قعر چاههاى غيوب از امور نهانى؛ و از آنچه گوش فرا داشته براى استراق سمع آن مواضع سوراخهاى گوش سامعين؛ و موانع تابستان موران و مكانهاى زمستان جنبندگان‌

«1» خطبه 89 (معروف به اشباح)

جلد 4 صفحه 15

و گزندگان؛ و از بازگشت آه و ناله كه صادر شود از زنان جدا شده از فرزندان؛ و از صداى نهان قدمها.

فَلَنَقُصَّنَّ عَلَيْهِمْ بِعِلْمٍ وَ ما كُنَّا غائِبِينَ «7»

ترجمه‌

پس هر آينه نقل مى‌كنيم براى آنها از روى علم و نبوديم غائبان.

تفسير

خداوند بهتر از امم و انبيا از احوال آنها و آنچه جارى شده است در بين‌

جلد 2 صفحه 410

ايشان مطّلع است و هيچ امرى از امور ظاهريه و باطنيه از علم او خارج نيست و غرض از سؤال و جواب توبيخ و تقرير و ازدياد مسرّت و افتخار سعد او كدورت و انكسار اشقيا است و اين احاطه علميه الهيه هميشه بوده و هست و خواهد بود و غيبت و غفلت و افول و ذهول در هيچ آنى براى آن متصور نيست ..

فَلَنَقُصَّن‌َّ عَلَيهِم‌ بِعِلم‌ٍ وَ ما كُنّا غائِبِين‌َ «7»

‌پس‌ البته‌ ‌براي‌ ‌آنها‌ جزئيات‌ افعال‌ و اقوال‌ ‌آنها‌ ‌را‌ بيان‌ خواهيم‌ كرد ‌که‌ عالم‌ بآنها هستيم‌ و چيزي‌ ‌از‌ ‌ما مستور نخواهد ‌بود‌ و ‌ما غائب‌ ‌از‌ ‌آنها‌ نيستيم‌.

فَلَنَقُصَّن‌َّ عَلَيهِم‌ قصه‌ شرح‌ حالات‌ و رفتار گذشتگان‌ چنانچه‌ يك‌ قسمت‌ مهم‌ قرآن‌ شرح‌ حال‌ انبياء و قوم‌ ‌آنها‌ ‌است‌ ‌در‌ سوره‌ يوسف‌ ميفرمايد نَحن‌ُ نَقُص‌ُّ عَلَيك‌َ أَحسَن‌َ القَصَص‌ِ ‌آيه‌ 2، و نيز ميفرمايد لَقَد كان‌َ فِي‌ قَصَصِهِم‌ عِبرَةٌ لِأُولِي‌ الأَلباب‌ِ ‌آيه‌ 111، و موارد بسيار ديگر ‌از‌ آيات‌ و مراد ‌در‌ اينجا بيان‌ شرح‌ حالات‌ و افعال‌ و كردار و گفتار بنده‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌در‌ دنيا ‌از‌ ‌او‌ صادر ‌شده‌ و سخت‌ترين‌ مواقف‌ قيامت‌ همين‌ موقف‌ ‌است‌ ‌که‌ بنده‌ ‌از‌ شرم‌ و خجالت‌ ميخواهد بزمين‌ فرورود و ‌از‌ عرق‌ خجالت‌ ‌در‌ آب‌ و عرق‌ فروميرود.

بعلم‌ باء سببيت‌ ‌است‌ ‌يعني‌ بواسطه‌ علمي‌ ‌که‌ بتمام‌ جزئيات‌ افعال‌ ‌آنها‌ داريم‌ ‌که‌ لا يَعزُب‌ُ عَنه‌ُ مِثقال‌ُ ذَرَّةٍ فِي‌ السَّماوات‌ِ وَ لا فِي‌ الأَرض‌ِ وَ لا أَصغَرُ مِن‌ ذلِك‌َ وَ لا أَكبَرُ إِلّا فِي‌ كِتاب‌ٍ مُبِين‌ٍ سبأ ‌آيه‌ 3.

وَ ما كُنّا غائِبِين‌َ ‌غير‌ مطلعين‌ ‌علي‌ احوالهم‌ و افعالهم‌ بلكه‌ همه‌جا حاضر و ناظر و خبير و بصير و سميع‌ و محيط هستيم‌.

(آیه 7)- در این آیه برای این که کسی تصور نکند که سؤال از امتها و پیامبرانشان دلیل بر این است که چیزی از علم خدا مخفی می‌ماند، با صراحت و تأکید آمیخته با قسم می‌گوید: «ما با علم و دانش خویش تمام اعمالشان را برای آنها شرح می‌دهیم، زیرا ما هرگز از آنها غایب نبودیم» همه جا با آنها بودیم و در هر حال همراهشان (فَلَنَقُصَّنَّ عَلَیْهِمْ بِعِلْمٍ وَ ما کُنَّا غائِبِینَ).

سؤال برای چیست؟ ما می‌دانیم خدا همه چیز را می‌داند و اصولا در

ج2، ص27

همه جا حاضر و ناظر است. با این حال چه نیازی به سؤال دارد که انبیاء و امتها را عموما و بدون استثناء مورد بازپرسی قرار دهد؟! پاسخ این که: اگر سؤال برای استعلام و درک واقعیت چیزی باشد، در مورد کسی که عالم است معنی ندارد ولی اگر منظور توجه دادن خود شخص و اتمام حجت به او و امثال آن بوده باشد، هیچ مانعی ندارد، درست مثل این که ما به شخص فراموشکاری خدمتهای زیاد کرده‌ایم، و او به جای خدمت مرتکب خیانتهایی شده و همه این مسائل پیش ما روشن است، او را مورد بازپرسی قرار داده و می‌گوییم آیا ما این همه به تو خدمت نکردیم؟ و آیا تو حق این خدمات را ادا کردی؟ این سؤال برای کسب علم نیست بلکه برای تفهیم طرف است.